پیشرفت از سطوح ابتدایی به سطوح نخبگی در ورزش فرآیندی بسیار پیچیده است. این فرآیند نیازمند شناسایی و انتخاب افراد با استعدادی است که شرایط لازم جسمانی ، مهارتی و رفتاری برای موفقیت در یک رشته ورزشی خاص را داشته باشند. استعداد چیست؟
ـ کتابهای لغت‌نامه مانند لاروس، وبستروآمریکن هری تج استعداد را یک توانایی طبیعی ویژه می‌دانند که ظرفیت فرد را برای موفقیت در عملکرد آدمی تشکیل می‌دهد.
ـ ساعتچی (1375) استعداد را آمادگی طبیعی یا اکتسابی برای انجام دادن برخی از کارها می‌داند.
ـ مک کاردی(1998): استعداد ویژگی فردی است که در یک بخش گنجایش و توانایی بالاتر از متوسط افراد جامعه‌دار است و رتبه درصدی او بالاتر از50 می‌باشد.
استعداد ورزشی
ـ پلتولا(1992) استعداد ورزشی را به معنای برخورداری از مهارتهای ورزشی بالاتر از حد متوسط در مقایسه با سایرر رقبای همان رده سنی و نیز ظرفیت موفقیت در یک سطح رقابتی بالاتر می‌داند. استعدادیابی در ورزش
ـ پلتولا(1998) استعدادیابی را فرآیندی می‌داند که طی آن خردسالان براساس معیارهایی که توسط آزمونهای جامعه بدست می‌آیند به سمت ورزشهایی که بیشترین احتمال موفقیت را در آنها دارند هدایت می‌شودند.
ـ دبوراهورا(2000) استعدادیاببی را غربال کردن کودکان و نوجوانان از طریق تستهای فیزیکی، فیزیولوژیکی و مهارتهای جهت تعیین افراد با پتانسیل بالا و حصول موفقیت در رشته ورزشی خاص تعریف می‌کند
ـ تامسون و بویس استعدادیابی را فرآیندی می‌دانند که از طریق آن کودکان تشویق به شرکت در فعالیت ورزشی می‌شوند که در آن ورزش قابلیت کسب موفقیت را دارند و در این راستا تعیین و ارزیابی پارامترهایی که سطح توانایی و ظرفیت کودک را نشان می‌دهد قابل توجه است و بایستی براساس رشد و سطح آمادگی کودکان طراحی شود.
ـ بومپا(2000): استعدادیابی در ورزش یعنی کشف و به فعالیت رساندن تواناییهای بالقوه مخصوص فرد و هدایت آنها در مسیر صحیح آن.
استعدادیابی ورزشی
تعریف استعدادیابی ورزشی:
فرد مستعد ورزشی است که سطوح مورد نیاز جسمی و پیکری، فیزیولوژیکی و حتی روانی عمل کرد ورزشی را دارا باشد (اف ریچار 1999)
استعدادیابی فرآیندی است که از طریق آن نوجوانان و جوانان ارزیابی می‌شوند و به شرکت در رشته‌های مناسب که امید موفقیت بیشتری از آنها می‌رود تشویق و هدایت می‌شوند. ارزیابی‌های مذکور از طریق برخی آموزن‌ها و معیارهای استاندارد انجام می‌شود. در بیشتر ورزش‌هااین فرآیند، پیش از این که کودک قادر به تصمیم‌گیری و انتخاب رشته ورزشی باشد انجام می‌شود. هدف اصلی استعدایابی، شناسایی و انتخاب ورزشکارانی است که بیشترین توانایی را برای رشته خاص دارا باشند.
تاریخچه استعدادیابی:
در اواخر دهه‌ی 1960 میلادی در اکثر کشورهای اروپایی شرقی، دانشمندان روشهای ویژیی برای شناسایی ورزشکارن مستعد، تنظیم کردند. این دانشمندان در پی آن بودند که مربیان را در انتخاب ورزشکاران آگاه سازند.
بیشتر افرادی که در بازیهای المپیک 1972 مدال گرفتند، به ویژه از کشور آلمان شرقی، بطور علمی انتخاب شده بودند. نظیر این موضوع کشور بلغارستان در بازیهای المپیک 1976 نیز روی داد. تقریبا 80% از ورزشکارنی که مدال گرفتند، استعدادیابی شده بودند.
در کشور رومانی در سال 196، گروهی از کارشناسان و متخصصان قایقرانی، دختران جوانی را برای رشته قایقرانی با استفاده از روشهای علمی انتخاب کردند. این گروه که اکثر اعضای تیم اعزامی به بازیهای المپیک مسکو را تشکیل می‌دادند، موفق به کسب سک مدال طلا، دو مدال نقره و دو مدال برنز شدند. گروه دیگری که در اواخر سال 1970 انتخاب شدند، 5 مدال طلا و یک مدال نقره در بازیهای المپیک 1984 در لس‌آنجلس آمریکا و نیز 9 مدال در 1988 در بازیهای المپیک سئول گرفتند.
مزایای استعدادیابی
1ـ زمان مورد نیاز برای رسیدن به اوج عمل کرد ورزشی به طور قابل توجهب کاهش می‌یابد.
2ـ استفاده از معیارهای ویژه‌ی علم، ضمن کاهش هزینه رسیدن به اوج عمل کرد، موجب بالا رفتن کارآیی تمرینات می‌شود.
3ـ اعتماد به نفس ورزشکاران استعدادیابی شده، به علت اختلاف چشمگیر با سایر ورزشکارن افزایش می‌یابد.
4ـ استفاده از معیارهای ویژه‌ی علمی به طور مستقیم کاربر تمرینات علمی را عملی می‌سازد.
5 ـ طول عمر ورزشی یک ورزشکار افزایش می‌یابد.
6ـ افراد به سمت رشته‌هایی هدایت می‌شوند که از نظر جسمانی، فیزیولوژیکی و روانی برای آنها مناسب‌ترند.
7 ـ با این عمل افراد ورزشکار احتمالا نتایج بهتری را به دست می‌آورند و این مانع از سرخوردگی آنها به سبب عدم موفقیت می‌شود، از این رو از تمرینات ومشارکت در آن رشته ورزشی بیشتر لذت برده و در نتیجه بیشتر علاقمند آن رشته می‌شوند.
8 ـ افراد جذب مربیان بسیار کارآمد تیم‌های بزرگ و مهم می‌شوند و بعضا نیز در اختیار روان شناسان ورزشی قرار می‌گیرند.
9ـ سلامت جسمانی و عمومی افراد بیشتر تضمین می‌شود.
10 ـ به سبب شناسایی صحیح افراد، تعداد ورزشکاران و عمل کرد مفید ورزش قهرمانی افزایش می‌یابد.
11ـ فرصت ایجاد ارتباط با اساتید ورزش که می‌توانند در زمینه‌های تمرین و ارزش‌یابی منظم ورزشکاران کمک نمایند افزایش می‌یابد.
12 ـ بسیاری از ورزشکارن جوان فرصت‌های افزایش توانایی خود یا رشد و رسیدن به سطح یک ورزشکار خوب را بدلیل عدم اطلاع از ویژگیهای خاص خود از دست می‌دهند و به ورزشی که می‌توانند در آن به شکوفایی برسند هدایت نمی‌شوند.
اظهارنظر متخصصین استعدادیابی:
روشهای شناخت استعدادیابی موثر و کارآمد، نقش بسیار مهمی در ورزشهای کنونی ایفایی می‌کند و از عوامل مهم تسلط اروپای شرق در بسیاری از رقابت‌های المپیک بوده است. همچنین رسانه‌ها، اساس موفقیت ورزشکارن کشورهای اروپایی شرقی در بازیهای المپیک را وجود الگوی استعدادیابی می‌دانند.
عوامل تاثیرگذاری بر استعداد
1-وراثت
2-محیط
3-تعامل بین توارث و محیط
اصول استعدادیابی
هاولی سک و همکاران (1982) 1 اصول دهگانه‌ای را برای استعدادیابی پیشنهاد کرده‌اند که در زیر به آنها اشاره می‌شود.
1 ـ روشها و آزمونهایی که به کار گرفته می‌شوند باید اعتبار و پایانی لازم را برای شناسایی افراد مستعد از غیر مستعد داشته باشند.
2ـ در انتخاب افراد با استعداد لازم است مراحل زیر رعایت شوند.
انتخاب اولیه افراد با استعداد در کلاسهای ورزش مدارس
انجام تمرینات عمومی بر حسب تواناییها و ویژگیهای بدنی و روانی
هدایت ورزشکار به سمت یک ورزش تخصصی و شروع تمرینات تخصصی تعیین و فراهم آوردن امکانات برای اینکه فرد به اوج اجرای ورزشی خود برسد.
3ـ از تخصصی کردن زود هنگام خردسالان در یک ورزش باید خودداری شود و فعالیت در یک گروه از ورزشهای هم خانواده در اولویت قرار گیرد.
4ـ استفاده از متغیر های پایدارتر ارثی برای ورزشکاران مستعد پیشنهاد می‌گردد ولی بدلیل اینکه افراد با بهبود وضعیت زندگی و استفاده از مربیان و فناوری با سرعت بیشتری پیشرفت می‌کنند لذا تنها تاکید بر ویژگیهای ارثی برای پیشگویی اجرای ورزشی در آینده ناکافی خواهد بود.
5 ـ با توجه به این که رسیدن به اوج پیشرفت در ورزش نیاز به متغیرها و عوامل مختلف و متعدد دارد، بنابراین در امر استعدادیابی باید از علوم و متخصصین مختلف استفاده شود تا جامعیت استعدادیابی تامین گردد.
6 ـ در انتخاب و اولویت‌بندی متغیرها برای استعدادیابی لازم است در درجه نخست، عوامل پایدار غیرقابل جبران(قد)، در درجه دوم، عوامل پایدار ولی قابل جبران(سرعت) و در درجه بعدی عومل ناپایدار و قابل جبران(انگیزه) مورد توجه قرار گیرد.
7ـ افراد مستعد باید از بین بیشترین تعداد ممکن از افراد، انتخاب شوند.
8 ـ در فرآیند استعدادیابی باید جنبه‌های دموکراسی و انسانی رعایت شود.
9 ـ فرآیند استعدادیابی باید به طور بسیار دقیق برنامه‌ریزی شود و روشهای کنترل کیفی در همه مراحل و موارد آن به کار رود.
10 ـ استعدادیابی را باید به عنوان بخشی از پرورش استعدادهای ورزشی در نظر گرفت و اجرا کرد.
نقاط قوت یا مزایای استعدادیابی
1ـ با فرآیند استعدادیابی مراحل موفقیت ورزشکار و رسیدن او به سطح قهرمانی سرعت می‌گیرد.
2ـ ورزشکار مستعد با احتمال بالاتری به اوج تواناییهای ورزشی خود خواهد رسید.
3ـ ورزشکاری که برای رشته خود صحیح گزیشنش شده است زمان و انژری خود را در راهی صرف می‌کند که بالاترین بازده را در آنخواهد داشت.
4ـ انتخاب و هدایت ورزشکار به سمت رشته ورزشی مناسب موجب صرفه جوییهای زیاد در مصرف منابع خواهد شد. زمان و انژی مربی هدر نخواهد رفت.
5 ـ فرآیند استعدادیابی سبب هدایت افراد به غیر از مسیری می‌شود که برای آن ساخته نشده‌اند و بدلیل همخوانی ورزش با ویژگیهای فیزیکی و فیزیولوژیکی فرد احتمال بروز آسیبهای حاصل از ورزش کاهش می‌یابد.
6 ـ پیشرفت ورزشکار در فعالیتهای که اثرات آن روز به روز مشهودتر می‌شود موجب تقویت انگیزه در امر، مربی و مسئولین خواهد شد.
8 ـ استعدادیابی سبب گسترش بستر و دامنه افراد مستعد که فرصت لازم جهت توسعه مهارتهای رشته ورزشی را دارند می‌شود.
9ـ پیشرفت ورزشکارن در رشته‌ای که درآن استعداد دراند باعث می‌شود تا در سطح ملی، منطقه‌ای و جهانی، رکوردهای بهبود پیدا کند و کیفیت ورزشی قهرمانان افزایش یابد.
10 ـ تونایی بیشتر ورزشکاران موجب خواهد شد تا سایر علوم مربوط برای عقب ماندن از آنها در مسیر پیشرفت گام بردارند و در نتیجه مواد، وسایل، ابزار، روشها، مقررات و سطح علمی کارگزاران فنی مانند مربی، داور و مدیران ورزشی افزایش یابد.
11ـ احساس حرکت در جهت مثبت و بهره‌گیری از سرمایه گذاریها موجب پرورش و گسترش اعتماد به نفس در ورزشکاران و دست‌اندرکارن می‌شود. این احساسات باعث خواهد شد تا گامهای آنها استوارتر و عزمشان راسخ‌تر شود.
| 
